Geçen yıldan bu yana Güdül’ün Karacaören köyündeki üzümleri araştırıyoruz. 20’ye yakın farklı çeşitte üzüm var ve hepsi çok eski, yerli çeşitler. Hepsi olağanüstü lezzetli. Ankara’nın bu değerini daha fazla insana tanıtmak, giderek azalan üretimi yeniden canlandırmak için çalımaya başladık.
Güdül’ün Karacaören Köyü’nde bağcılığın tarihi çok eskilere dayanır. Güdül’de her yerde bağlar vardır ama Karacaören bağları önde gelir. Türkiye’de bitişik şekilde bulunan en büyük bağ alanının burada (400 dönüm kadar) olduğu söyleniyor. Osmanlı sarayına yemeklik üzümün bu bölgeden gittiğini söyleyenler var. Ulaştığımız kaynaklar da bunu doğrula nitelikte. Şimdilerde köyde bağcılık geriliyor ve yavaş yavaş terk ediliyor. Şehirlere göç nedeniyle nüfus azalıyor ve bağlara bakacak çok fazla insan kalmıyor.
Bölgede bağcılık tamamen sulamasız yapılıyor. Üzümler tellere asma yöntemiyle değil, yerde yayılarak yetiştiriliyor. 75 yaşındaki delikanlı İsmail Bey, “bu bölgenin üzümleri yere yayılmayı sever” diyor. Bölgedeki çeşitlerin hepsi soğuğa, kışa dayanıklı çeşitler. Köylüler bağlarda yabani ot olmaması gerektiğini söylüyorlar, asmalar rahatsız olur diyorlar. Kütüklerin arasındaki toprak eskiden belle ve el çapasıyla, şimdilerde ise genellikle çapa makinesi ve el çapasıyla işleniyor. Köydeki bağlarda hep yerli çeşitler var: “Son 10, 30, 50 yılda, örneğin İtalyan veya Fransız üzüm çeşitleri veya modern çeşitler geldi?” mi diye sorduğumuzda “hayır” İsmail Bey, bu üzümlerin çocukluğundan beri bu bölgede olduğunu söylüyor.
Üreticiler dertli. Şehir halkının meyve-sebzeden anlamadığından, sadece görünüşe baktığından yakınıyorlar. Ömer Bey şöyle diyor: “Alçıdan meyveyi yapıp güzelce boyayacaksın. Onu alırlar, ama bizim bu vitaminli faydalı üzümlerimizin değerini bilmezler.” Bölge üzümleri çok lezzetli olmasına karşın bazı türlerin ince kabuklu, dayanıksız, değişken görünüşlü olması nedeniyle pazarlama zorlukları var. Bir de doğrudan satış yapmadıklarından aracıların çok ucuz fiyata üzümleri alması söz konusu olabiliyor.
Ömer Bey ve İsmail Bey’in bağlarında tespit ettiğimiz üzüm çeşitleriyle ilgili bazı bilgiler aşağıda. Bunların bölgedeki çeşitlerin tamamına yakınını kapsadığını söylüyorlar. Ayrıca her bağda bu çeşitlerin hemen hepsinden bulunduğunu da ekliyorlar. Bunlara bölgede farklı isimler verenler olabileceğini de söylüyorlar.
1. Balballı / Kendibiten
Bölgede en çok yetiştirilen üzüm çeşidi.
Beyaz
Meyvesi yuvarlak
Bölgede verimi iyi
İnce kabuklu
Soğuğa fazla dayanmaz, çatlar
Şekeri yüksek, suyu bol
Pekmez yapımına uygun, pekmez verimi iyi
2. Tokat
Beyaz
Meyvesi yuvarlak
Bölgede en fazla yetiştirilen çeşitlerden biri
Bölgede verimi iyi
Orta kalınlıkta kabuklu
Daha çok doğrudan yemeye uygundur
Hafif kokulu
Salkımda üzümler küçüklü-büyüklü
Bir de Deli Tokat denen bir alt çeşidi var. Tokata göre çok daha iri meyveleri var. Verimi daha az ama yemesi daha güzel.
3. Kadınparmağı
Beyaz
Meyvesi hafif silindirik
Çekirdeği daha büyük/belirgin
Görece sert, kütür
Yemelik olarak kullanılır
Dayanıklıdır
(Çekirdeksiz İzmir üzümünün atası, büyük ve çekirdekli olanı gibi tarif ediliyor)
4. Hoca asması
Beyaz, olgunlaştığında hafif pembe veya kınalı
Meyvesi yuvarlak veya hafif silindirik ve büyük
Kalın kabuklu ve dayanlıklı
Hevenk için (kışa kadar mahzende saklamak için) uygun çeşit
Geç olgunlaşır, Ekim sonuna doğru iyice tatlanır
(Medeni çeştilere en yakın çeşit olarak tarf ediliyor)
5. Tilkikuyruğu
Beyaz, olgunlaştığında pembemsi/kınalı
Biraz erken olur
Verimi görece düşüktür
Çok lezzetli, hoş kokuludur
Salkımların şeklinden dolayı (üstü geniş, alt kısma doğru sivri) bu adı alır
Karacaören’de az bulunan, nadir bir çeşittir
Meyvesinin ucu sivri olan, silindirik veya küt olan alt çeşitleri var.
6. Çavuş
Beyaz
Yuvarlak meyveli
Çok erken olur
İnce kabukludur
Yemesi güzeldir, hafif kokuludır
Pekmeze de uygundur
Verimi bağına göre değişr
7. Fesdiken / Yumrukara
Siyah
Yuvarlak meyveli
Verimi bölgede iyi
Görünüşü düzgün
Kabuğu ince sayılır
Tatlı, lezzetli
Hevenk yapmaya (kilerde kışa bırakmaya) uygun
Pek çok alt çeşidi var gibi görünüyor.
Başka yerlerde Feslikan (fesleğen) üzümü denen çeşit.
8. Karagevrek / Büzgülü / İnekmemesi
Siyah
Meyvesi yumurta şeklinde
Görünüşü iyi
Yemelik, damağa hitap eder, hoş kokuludur
Çekirdeği küçüktür
Verimi bölgede iyidir
Dayanıklıdır
Şeker oranı diğerlerinden biraz düşük (yine de pekmez yapılabilir diyorlar)
Her açıdan güzel bir üzüm, çok tutulan, siyahların bir numarası olarak tanımlanıyor
9. Bozbağ / Değirmenci
Siyah
İnce kabukludur
Dayanmaz, pazara gelmez
Verimi iyidir
Yeme için çok tercih edilmez ama hastası da vardır
Şekeri yüksektir, en kaliteli pekmez bundan yapılır
10. İstanbul üzümü / Gelin üzümü
Pembe
Küçük, uzunca meyveli
Çok güzel kokulu, rahiyalı
Kalın kabuklu, kabuğu biraz buruk
Verimi çok yüksek değil
Pekmez de olur ama fazla tercih edilmez
Not: Gül üzümü de deniyor
11. Şıra üzümü
Siyah
Yuvarlak
Salkımda sık daneli,
Bol sulu, şıra ve pekmez için uygun
Yemek için de uygun
Kır Çocukları 